Badanie poziomu witaminy B12

Osoby które wykazują typowe symptomy niedoboru witaminy B12, lub są w grupie podwyższonego ryzyka niedoborem B12  (np. weganie, wegetarianie, osoby starsze) mają sensowne wskazanie żeby zrobić badanie poziomu witaminy B12. Niestety to badanie nie jest tak proste, jakby się mogło wydawać. Kto chce sprawdzić, czy cierpi na niedobór witaminy B12, może się wkrótce przekonać, że nie istnieje jednoznaczna definicja niedoboru witaminy B12, ani też brak jest konsensusu odnośnie ogólnie przyjętego standardowego badania.Aktualnie najlepsze i najbardziej wiarygodne badania niedoboru witaminy B12 to test holo- TC  oraz badanie MMA (Kwas metylomalonowy) – z moczu.Które badania są sensowne? Jak jest zdefiniowany niedobór witaminy B12?

Niedobór witaminy B12: jakie badania?

Do tej pory nie ma badania, które jednoznacznie daje informację na temat poziomu witaminy B12. Aktualnie używane są różne testy, które wykazują specyficzne zalety i wady. Standardowym badaniem w medycynie ogólnej jest badanie z surowicy krwi, które jest najstarsze ale także w wielu aspektach najmniej miarodajne ze wszystkich badań.

Wrażliwość badania niedoboru witaminy B12

Niedobór witaminy B12 przebiega w wielu etapach, przy czym nie wszystkie badania w każdym etapie nie dobru dają wiarygodne wyniki.

• Faza 1: lekki niedobór, zapasy w organizmie kończą się, komórki są zaopatrzone jeszcze z zapasów witaminy B12
• Faza 2: stan zapasów krytyczny, niedobór witaminy B12 w komórkach
• Faza 3:  Silny niedobór kliniczny

Tabela:  wartości różnych badań witaminy B12 w rozwoju niedoboru

Z powyższej tabeli można wyczytać następujące: badanie Holo- TC jest najbardziej dokładnym i najszybszym znacznikiem rozpoczynającego się niedoboru. Badanie MMA w moczu jest także bardzo wrażliwe i najprostsze do rozpoznania występowania niedoboru w komórkach.

Oba te badania mogą być aktualnie przeprowadzane w domu dzięki specjalnym zestawom testowym.

Czy należy robić przerwę w przyjmowaniu witaminy B12 przed wykonaniem badania jej poziomu?

Wiele osób zastanawia się, czy przed wykonaniem testu poziomu witaminy B12 trzeba zaprzestać przyjmowania suplementów tej witaminy i czy przyjmowanie preparatów B12 zaburza wynik badania. Odpowiedz to pytanie jest zależna od oczekiwanej informacji.
Po przyjmowaniu zastrzyków, w terapii niedoboru B12/ lub terapii odbudowującej oraz do oceny zapasów w organizmie, sensownie jest odczekać 10-14 dni przed wykonaniem badania, ponieważ w innym wypadku zostanie zmierzony poziom B12 z przyjmowanych preparatów, co może silnie zniekształcić wynik. W szczególności bezpośrednio po przyjęciu zastrzyku robienie badania krwi jest bezsensowne, bo w tym przypadku tylko zostanie zmierzony poziom witaminy B12, która krąży w organizmie po podaniu zastrzyku.

Żeby skontrolować dawkowanie jednej, stałej dawki uzupełniającej, można zrobić badanie podczas trwającej kuracji , który dostarczy potrzebnych informacji o poziomie witaminy B12.

Poniżej opisujemy badania poziomu witaminy B12 w szczegółach.

Badania witaminy B12 z krwi

Witamina B12 może być mierzona z krwi bezpośrednio poprzez dwa różne badania:

1. Badanie surowicy krwi mierzy także nieaktywną B12
2. Badanie Holo-TC mierzy tylko aktywną witaminę B12

Niedobór witaminy B12 aktualnie jest przeważnie mierzony poprzez badanie surowicy krwi i jest zdefiniowany na poziomie poniżej 200 pg/mol w serum.

Ta wartość nie określa jednak koniecznie jakie jest rzeczywiste zaopatrzenie komórek organizmu w witaminę B12, ponieważ nie cała witamina B12 we krwi jest używana w organizmie. Decydujące jest wyłącznie rzeczywiste zaopatrzenie komórek w witaminę B12, które nie może być stwierdzone poprzez badanie surowicy krwi.

Definicja niedoboru witaminy B12

Niedobór witaminy B12 jest definiowany poprzez wartości badania surowicy krwi-  mimo słabej miarodajności. Poniższa tabela ciągle pokazuje używaną definicję niedoboru witaminy B12.  Wśród naukowców te wartości używane w medycynie ogólnej  są jednak traktowane jako zawodne.Testy przeciwne z innym sposobem pomiaru wykazują, że także przy wysokich wartościach w surowicy często występuje niedobór witaminy B12. (1-4)

Tabela: definicja niedoboru witaminy B12 w Niemczech

W Polsce normy witaminy B12 są podawane w przedziale: 148-740 pmol/l (200-1000 ng/l) witaminy w osoczu, niedobór witaminy B12 natomiast rozpoznawany jest przy wartości niższej niż 89 pmol/l (120 ng/l).

Niektórzy naukowcy tacy jak eksperci od witaminy B12-  Mitsuyama i Kogoh (5), Tiggelen (6) oraz David Brownstein (7) są przekonania, że już przy wartości  600 pg/ml komórki organizmu cierpią na niewystarczające zaopatrzenie w witaminę B12, dlatego liczba zachorowań związanych z jej niedoborem jest znacząco wyższa, niż się oficjalnie przyjmuje.

Liczne studia dowodzą zgodnie, że przy wartościach w surowicy dużo poniżej utartej normy mogą występować znaczne objawy niedoboru witaminy B12.

Badanie B12 w surowicy krwi (całkowity poziom B12)

Badanie B12 z surowicy krwi jest najstarszym badaniem w tym zakresie i dlatego jest podstawą dzisiejszej definicji niedoboru witaminy B12. Większość lekarzy jest jednak nieświadomych, że w międzyczasie są dostępne lepsze procesy badania tego poziomu.

Test z surowicy jest słabo miarodajny, ponieważ większość ( 70-90-%) mierzonego poziomu witaminy B12 jest powiązana z proteinami takimi jak Haptocorrin, i dla przemiany materii zupełnie nieprzydatna. Dodatkowo to badanie mierzy nieaktywne pochodne witaminy B12. To są substancje chemicznie podobne składem do witaminy B12, natomiast nie mają w organizmie działania tej witaminy. Użyteczna w organizmie jest jedynie kobalamina (witamina B12) powiązana z transkobalaminą II, która stanowi tylko około 20% całkowitego poziomu witaminy B12 w surowicy krwi.

Z tego powodu określenie całkowitego poziomu witaminy B12 nie daje wiarygodnej informacji na temat, ile użytecznej witaminy B12 jest w organizmie do dyspozycji. Nawet przy wysokich wartościach witaminy B12 może faktycznie być w niedoborze.

Miarodajność: niska

Badanie Holo-TC

Także w surowicy krwi oznaczany jest poziom Holo- TC, czyli ilość biologicznie użytecznej witaminy B12 powiązanej z transkobalaminą II. Niski poziom Holo- TC w surowicy jest rozpoznawany jako najwcześniejszy znacznik niedoboru witaminy B12, i daje wskazówkę,  że organizm nie dysponuje wystarczającą ilością użytecznej witaminy B12 i z tego powodu zapasy witaminy B12 się wyczerpują.

Ta wartość jest zatem dużo bardziej miarodajna, niż test z surowicy krwi, ponieważ ten ostatni nie daje dokładnej informacji na temat niedoboru witaminy B12, ze względu na dużą szarą strefę, w której jest nie jasne czy niedobór występuje czy nie.

W tym przypadku tylko dodatkowe czynniki wymazu krwi mogą dać jasność. Badanie Holo- TC jest aktualnie dostępne jako dowolnie sprzedawany zestaw testowy i może być wykonane w domu bez udziału lekarza.

Miarodajność: wysoka

Tabela:  porównanie test surowicy krwi i Holo – TC

Badanie surowicy krwi ma dużą szarą strefę. Także w wypadku testu Holo- TC występuje też szara strefa, która jednak wskazuje na już istniejący lub właśnie rozpoczynający się niedobór witaminy B12.

Utarta interpretacja wyników surowicy krwi i Holo- TC. Wartości dla badania z surowicy krwi są sporne i są uważane przez wielu naukowców jako o wiele za niskie. Lekarz David Brownstein wychodzi z założenia że osiągnięcie poziomu całkowitego witaminy B12 poniżej 600 ng/l oznacza jej niedobór.

Niebezpośrednie badania niedoboru witaminy B12

Ponieważ oba opisane poniżej badania nie dają jednoznacznego wyniku o komórkowym niedoborze witaminy B12,  okazało się skuteczne, żeby nie mierzyć witaminy B12 bezpośrednio, tylko bardziej różnorodne produkty przemiany materii, które mają bezpośredni związek z witaminą B12.Te badania umożliwiają wprawdzie w miarę pewną interpretację, czy istnieje niedobór, jednak nie dają ilościowej informacji o statusie witaminy B12 samej w sobie. Do tych testów należą:

1. Homocysteina we krwi
2. Kwas metylomalonowy we krwi
3. Kwas metylomalonowy w moczu

Badanie homocysteiny

Jeśli jest stwierdzony niedobór witaminy B12, wtedy wzrasta gwałtownie poziom homocysteiny. Podwyższone wartości homocysteiny są uznawane za dość pewny wskaźnik, że istnieje niedobór witaminy B12. Różne choroby oraz niedobory z pożywienia mogą jednak ten wynik zniekształcić.Kombinacja z badania surowicy krwi lub test Holo- TC oraz badanie homocysteiny daje całkiem pewne wskazówki na temat niedoboru witaminy B12. Badanie homocysteiny jest także używane często aby sprawdzić skuteczność terapii witaminy B12.

Poziom homocysteiny powinien być w idealnym przypadku na poziomie poniżej 9 μmol/l.

Miarodajność: średnia

Badanie MMA ( kwas metylomalonowy) – miarodajny test z moczu

Aktualnie najłatwiejszą metodą do określenia niedoboru witaminy B12 jest test kasu metylomalonowego (MMA). Przy niedoborze biologicznie aktywnej witaminy B12 w komórkach tworzy się w dużej ilości kwas metylomalonowy, przez co poziom MMA we krwi i moczu wzrasta.

Zaletą tej metody  jest, że bardzo szybko można określić, czy wystarczające dużo aktywnej witaminy B12 rzeczywiście jest dostarczane do komórek. Kolejną zaletą jest możliwość określenia tego z moczu, dzięki czemu pobieranie krwi jest niepotrzebne. Niedobór można zatem rozpoznać tutaj bardzo wcześnie, wygodnie i wiarygodnie. Poziom MMA opiera się na poziomie kreatyniny, żeby wykluczyć zawartość wody w moczu jako czynnik zaburzający wyniki.

Poza nielicznymi rzadkimi chorobami i mocnym niedoborem biotyny brak jest prawie czynników, które mogą zaburzyć badanie MMA, dlatego obecnie jest ono polecane jako  najlepsze i szybkie badanie.

Idealnym testem poziomu witaminy B12 byłoby połączenie badania holo- TC, poziomu homocysteiny i badanie MMA, jednak to oznacza spory wydatek finansowy ( ok. 400zł ), dlatego w pierwszej kolejności zalecany jest prosty test MMA ( koszt ok. 270zł). Niektórzy producenci oferują test MMA, który można wykonać wygodnie w domu.

Miarodajność: wysoka

Badanie witaminy B12 w oddechu

Naukowcy z Uniwersytetu Floryda stworzyli badanie oddechu, które określa poziom witaminy B12 poprzez zawartość CO2 w wydychanym powietrzu. Witamina B12 gra decydującą rolę w przemianie prioprionanu sodu  do CO2. Poprzez ubogacenie prioprionatu sodu i zmierzenie wydychanego CO2 można zatem określić status witaminy B12. W tym celu oznaczany jest węgiel w pioprionacie sodu poprzez izotop węgla, aby można było odróżnić CO2 w naturalnie wydychanym powietrzu.  To badanie znajduje się aktualnie jeszcze w fazie testów, jednak okazało się bardzo wiarygodne i może być w niedługiej przyszłości wygodną alternatywą do obecnie istniejących sposobów badania niedoboru witaminy B12.

Kto może przeprowadzić badanie witaminy B12?

Badanie surowicy krwi i badanie homocysteiny mogą być tylko przeprowadzane u lekarza domowego lub w laboratorium.

Te badania wymagają pobrania krwi na czczo.Test Holo-TC i badanie MMA z moczu mogą być zamówione w różnorodnych laboratoriach przez internet, do tego jest wysyłana próbka krwi lub moczu do laboratorium a wyniki są wysyłane pocztą lub mailem.

Kto ma podejrzenie, że cierpi na niedobór witaminy B12, może zdecydować się na wybór najtańszej i najwygodniejszej metody- badania MMA. To daje wiarygodne wyniki, czy istnieje niedobór B12. Jeśli wyniki badania jest pozytywny, należy zgłosić się do lekarza, żeby określić przyczyny  niedoboru i omówić sposób terapii.

Kto jednak nie chce iść do lekarza, lub jeśli jest podejrzenie, że ten niedobór powstał poprzez niewystarczającą ilość witaminy B12 w pożywieniu- na przykład u wegan- może po wielotygodniowej regularnej suplementacji preparatami witaminy B12 ponownie przeprowadzić badania MMA. Jeśli wtedy wynik jest nadal pozytywny i oznacza niedobór, wtedy możliwe jest z dużym prawdopodobieństwem zaburzenie wchłaniania. Najpóźniej wtedy należy zgłosić się do lekarza.

Badanie przyczyn niedoboru witaminy B12

Jeśli okaże się, że mamy do czynienia z zaburzeniami wchłaniania witaminy B12, należy rozpocząć poszukiwania przyczyn tego faktu. Do najczęstszych przyczyn zaliczamy następujące przypadki, które jednocześnie mogą być potwierdzone przez określone badania:

Test przeciwciał IF ( intrinistic factor)

Przy niektórych chorobach ludzki organizm produkuje w reakcji autoimmunologicznej pomyłkowo antyciała przeciw czynnikowi wewnętrznemu, przez co nie może być wchłonięte więcej witaminy B12 tą drogą.  Dzięki odpowiedniemu badaniu obecność tych przeciwciał może zostać udowodniona.

Test Schillinga

Poprzez badanie Schillinga stwierdza się tradycyjnie, czy organizm jest w stanie wchłaniać witaminę B12 poprzez czynnik wewnętrzny ( intrinistic factor), czyli specjalną proteinę transportową.

Dodatkowo pacjentowi podaje się oznaczoną radioaktywnie witaminę B12 i kontroluje się jej wchłanianie. Podawana jest najpierw tylko witamina B12, za drugim razem witamina b12 i czynnik wewnętrzny ( intrinistic factor). Jeśli pacjent nie przyjmuje samej witaminy B12, natomiast przy udziale czynnika wewnętrznego się ona wchłania, wtedy przyczyna zaburzeń wchłaniania jest zawężona. Jeśli w obu przypadkach nie jest witamina B12 wchłaniana, trzeba wtedy szukać innych powodów.

Badanie Schillinga jest obecnie prawie już niepraktykowane, ponieważ test przeciwciał IF jest dużo łatwiejszy do wykonania chociaż nie wykazuje wszystkich przypadków zaburzeń czynnika wewnętrznego (if).

Grafika:  schemat badania niedoboru witaminy B12

  Poniższa grafika przedstawia schematycznie jak może wyglądać proces badania niedoboru witaminy B12. Rozszerzone kroki badania w poszukiwaniu poszczególnych przyczyn niedoboru są nie opisane ze względu na przejrzystość tej grafiki.

Bibliografia:

1. Lindenbaum, J., Savage, D. G., Stabler, S. P. and Allen, R. H. (1990), Diagnosis of cobalamin deficiency: II. Relative sensitivities of serum cobalamin, methylmalonic acid, and total homocysteine concentrations. Am. J. Hematol., 34: 99–107. doi: 10.1002/ajh.2830340205
2. Ralph Green and Laurence J. Kinsella. Current concepts in the diagnosis of cobalamin deficiency. Neurology August 1995 vol. 45 no. 8 1435-1440
3. Snow CF. Laboratory Diagnosis of Vitamin B12 and Folate Deficiency: A Guide for the Primary Care Physician. Arch Intern Med. 1999;159(12):1289-1298. doi:10.1001/archinte.159.12.1289.
4. Chanarin, I. and Metz, J. (1997), Diagnosis of Vitamin B12 Deficiency: The old and the new. British Journal of Haematology, 97: 695–700. doi: 10.1046/j.1365-2141.1997.00124.x
5. Mitsuyama Y, Kogoh H (1988). Serum and cerebrospinal fluid vitamin B₁₂ levels in demented patients with CH3-B₁₂ treatment–preliminary study. Jpn. J. Psychiatry Neurol. 42 (1): 65–71. doi:10.1111/j.1440-1819.1988.tb01957.x. PMID 3398357.
6. VanTiggelen CJM, Peperkamp JPC, TerToolen JFW. (1983). Vitamin-B12 levels of cerebrospinal fluid in patients with organic mental disorder. Journal of Orthomolecular Psychiatry (12): 305–11.
7. Dr. David Brownstein: Vitamin B12 for Health. Medical Alternatives Press (2012)
8. Wagner DA, Schatz R, Coston R, Curington C, Bolt D, Toskes PP. A new 13C breath test to detect vitamin B12 deficiency: a prevalent and poorly diagnosed health problem. J Breath Res. 2011 Dec;5(4):046001. doi: 10.1088/1752-7155/5/4/046001. Epub 2011 Jun 23. PubMed PMID: 21697586; PubMed Central PMCID: PMC3204151.